Etik Kurallar

ETİK KURALLAR

ARAŞTIRMA YAYIN ETİĞİ KURALLARI

3. Yayın Etiği Neden Önemlidir?

6. Etik İhlallerinin Sonuçları

1.Giriş

Akademik çalışmalar, bilimsel bilgi üretimi ve paylaşımı açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, etik kurallar akademik dürüstlüğü sağlamak, güvenilirliğe katkıda bulunmak ve bilimin ilerlemesine yardımcı olmak amacıyla belirlenmiştir. Akademik çalışmalarda uyulması gereken etik kurallar, akademik dürüstlüğün sağlanması, bilgiye güvenilir bir şekilde erişim sağlanması ve bilimsel araştırmaların evrensel değerlerle uyumlu olarak yürütülmesi açısından büyük önem taşır. Bu bağlamda, akademik etik ihlalleri arasında sıkça karşılaşılan intihal (plagiarism), dilimleme (salami slicing) ve diğer etik ihlaller yer alır. Aşağıda bu kavramlara ve etik kurallara dair açıklamalar yer almaktadır.

2. Yayın Etiği Nedir?

Yayın etiği, bilimsel ve akademik yayıncılıkta uyulması gereken ahlaki ilke ve kuralları ifade eder. Akademik ve bilimsel yayıncılık sürecinde uyulması gereken etik kurallar ve ilkeler bütünüdür. Bu, yazarların, akademisyenlerin, dergilerin ve hakemlerin akademik dürüstlük çerçevesinde, sorumlu bir şekilde davranmalarını teşvik ederek, bilimsel yöntemlere uygun olarak çalışmalarını gerçekleştirmesi ve sunması için belirlenmiş standartları kapsar. Yayın etiği, intihal, veri sahteciliği, yazarların kimlikleriyle ilgili yanlış beyanlar, çatışma çıkarları ve hakem değerlendirme süreçlerinde şeffaflık gibi konuları kapsar. Akademik Etik Kurulları, yayın etiğinin korunması ve denetlenmesi için önem arz etmektedir. Bu kurullar, araştırma projelerinde etik onay süreçlerini yürütür ve ihlallerin tespiti durumunda yaptırımlar uygular. Özellikle insan veya hayvan deneklerin kullanıldığı çalışmalarda etik onay zorunludur.

3. Yayın Etiği Neden Önemlidir?

Yayın etiği, araştırmaların güvenilirliğini ve doğruluğunu korumak, bilimsel çalışmaların güvenini sağlamak ve kamuoyuna doğru bilgi sunmak amacıyla önemlidir. Akademik dergiler, yayın etiği kurallarını belirten yönergeler yayınlayarak yazarların ve hakemlerin bu kurallara uymalarını sağlamak için çaba gösterir.

4- Yayın Etiği İlkeleri

Etik ilke ve prensipler, akademik, bilimsel ve profesyonel alanlarda sorumlu, dürüst ve adil bir tutum sergilenmesi için oluşturulmuş temel değerlerdir. Yayıncılık, araştırma ve mesleki ilişkiler gibi alanlarda etik ilkeler, güven ve saygının korunmasına yardımcı olur. Yaygın olarak kabul gören başlıca etik ilke ve prensipler;

4.1. Doğruluk ve Dürüstlük

Gerçekleri Çarpıtmama: Verilerin veya sonuçların çarpıtılması, yanlış yönlendirme veya abartı yapılmaması.

Şeffaflık: Tüm sürecin, kullanılan metodolojinin ve elde edilen sonuçların açık ve şeffaf şekilde paylaşılması.

4.2. Gizlilik ve Gizliliğin Korunması

Katılımcı Haklarına Saygı: Araştırma katılımcılarının kişisel bilgilerini gizli tutmak ve rızaları dışında başkalarıyla paylaşmamak.

Veri Gizliliği: Araştırma verilerinin güvenliğini sağlamak ve yetkisiz kişilerin erişimini engellemek.

4.3. Tarafsızlık ve Objektiflik

Çıkar Çatışmalarının Bildirilmesi: Finansal veya kişisel çıkar çatışmalarının araştırmanın sonucunu etkilememesi için beyan edilmesi.

Önyargıdan Kaçınma: Sonuçları veya verileri etkileyecek kişisel, mali veya politik önyargılardan uzak durmak.

4.4. Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik

Hataları Düzeltme: Hatalı bilgi veya veri kullanıldıysa bunu düzeltme sorumluluğunu üstlenmek.

Topluma Karşı Sorumluluk: Araştırmaların topluma yarar sağlaması gerektiğini dikkate almak.

4.5. Bağımsızlık

Bilimsel Özgürlük: Araştırmaların ve yayınların dış baskılar veya etkiler altında yapılmaması.

Yazarlık Bağımsızlığı: Yazarlık haklarının yalnızca katkı sağlayanlara verilmesi ve baskı yapılmaması.

4.6. İntihalden Kaçınma

Özgünlük: Başka çalışmalardan kopyalamak veya kendine mal etmekten kaçınmak, atıf kurallarına uyarak kaynak göstermek.

Doğru Atıf: Başkalarının çalışmalarına veya fikirlerine uygun şekilde atıf yapmak.

4.7. Doğrulanabilirlik ve Tekrar Edilebilirlik

Bilimsel Yöntemlere Uyum: Araştırmaların güvenilirliğini sağlamak için standart bilimsel yöntemlerin kullanılması.

Tekrar Edilebilirlik: Sonuçların başkaları tarafından tekrar edilebilir ve doğrulanabilir olması.

4.8. Hakemlik Sürecinde Etik

Tarafsız Değerlendirme: Hakemlerin kişisel yargılardan bağımsız olarak objektif bir değerlendirme yapması.

Gizlilik: Hakemlerin değerlendirme sürecindeki bilgileri gizli tutmaları.

4.9. Bilimsel Katkı ve Yazarlık Hakları

Adil Yazarlık: Çalışmaya gerçekten katkı sağlayan kişilere yazarlık hakkı verilmesi.

Katkının Tanımlanması: Her yazarın araştırmaya katkısının açıkça tanımlanması.

4.10. Toplumsal Etik ve Sosyal Sorumluluk

Toplumun Yararı: Yapılan çalışmaların topluma zarar vermemesi, aksine toplum için fayda sağlaması.

Sosyal Adalet ve Eşitlik: Çalışmaların toplumun tüm kesimlerine eşit fayda sağlaması gerektiği bilinciyle hareket etmek.

Bu etik ilke ve prensipler, akademik ve profesyonel çalışmaların güvenilirliğini artırarak hem araştırmacılar hem de toplum için uzun vadeli güven sağlamayı amaçlar.

5-Etik İhlalleri Nelerdir?

Yukarıda bahsetmiş olduğumuz etik kuralların ihlali, akademik topluluğun güvenilirliğini sarsar ve araştırmaların değerini düşürür. Sonuç olarak, akademik çalışmalarda etik kuralların ihlali, bilimsel süreçlerin güvenilirliğine zarar verir. Araştırmacıların bu kurallara uyması, bilimin ilerlemesi için hayati öneme sahiptir. İntihal ve dilimleme gibi kavramlar, bu kuralların anlaşılması ve uygulanabilmesi açısından kritik bilgi parçalarıdır. Araştırmacıların etik kurallara olan bağlılıkları, akademik topluluğun güvenirliğini ve saygınlığını artırır. Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler

5.1. İntihal:

Başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermek,

5.1.1. İntihal Türleri ve Dereceleri

Klonlama (Ağır ya da Tam İntihal): Başka bir çalışmadan metin veya fikirlerin tamamının aynen kopyalanması olarak tanımlanabilir. Tüm çalışmanın veya büyük bölümlerinin, herhangi bir kaynak gösterimi olmaksızın kopyalanmasıdır. Bu en ciddi etik ihlallerden biri olarak kabul edilir.

1. Başka bir çalışmanın tamamının kopyalanması

2. Kelimesi kelimesine alıntı yapılması

3. Derecelendirme: En ağır ihlal (%100 benzerlik)

Kopyala-Yapıştır İntihal

1. Birden fazla kaynaktan önemli bölümlerin alınması

2. Derecelendirme: Ciddi ihlal (%50-80 benzerlik)

Orta Düzey İntihal: Çalışmanın bazı kısımlarının (örneğin, birkaç paragrafın veya bölümün) kaynak gösterilmeden alıntılanması

1. Ana kaynaktaki kelimelerin değiştirilerek kullanılması

2. Derecelendirme: Orta düzey ihlal (%20-50 benzerlik)

Mozaik İntihal

1. Farklı kaynaklardan alınan metinlerin harmanlanması

2. Derecelendirme: Hafif-orta düzey ihlal (%20-40 benzerlik)

Oto-İntihal (Self-Plagiarism): Yazarın, kendi daha önce yayımladığı çalışmalarını kaynak göstermeksizin yeniden kullanması durumudur

5.2. Sahtecilik:

Bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş verileri kullanmak,

5.3. Çarpıtma:

Araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek,

5.4. Tekrar Yayım:

Mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak,

5.5. Dilimleme:

Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak,

Dilimleme şu durumlarda ortaya çıkar:

1. Tek bir çalışmadan birden fazla makale üretildiğinde.

2. Aynı verilerle tekrarlanan veya benzer içerikli yayınlar yapıldığında.

3. İlgili bilgilerin gereksiz yere parçalanarak farklı dergilerde yayımlanmasıyla.

Bu tür eylemler, araştırma çıktılarının güvenilirliğini düşürür ve bilimsel literatürde gereksiz bilgi tekrarı (yayın enflasyonu) yaratır.

Dilimleme Türleri:

Yatay Dilimleme: Aynı araştırmanın farklı sonuçlarının ayrı makalelerde yayınlanması

Dikey Dilimleme: Aynı sonuçların farklı dergilerde tekrar yayınlanması

5.6. Haksız Yazarlık:

Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı halde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek,

5.7. Diğer Etik İhlal Türleri:

1. 1. 1. Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek,
    2. Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tez veya çalışmaları, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanmak,
    3. İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara uymamak, yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek,
    4. İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda ve diğer klinik araştırmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak,
    5. İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin açık izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak,
    6. Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak,
    7. Dayanaksız, yersiz ve kasıtlı olarak etik ihlal isnadında bulunmak,
    8. Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak,
    9. Araştırma ve deneylerde, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermek,
    10. Araştırma ve deneylerde, çalışmalara başlamadan önce alınması gereken izinleri yetkili birimlerden yazılı olarak almamak.
    11. Araştırma ve deneylerde mevzuatın veya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin ilgili araştırma ve deneylere dair hükümlerine aykırı çalışmalarda bulunmak.
    12. Araştırmacılar ve yetkililerce, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma yükümlüğüne uymamak,
    13. Bilimsel çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgileri, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliğine riayet etmemek ve korunmasını sağlamamak,
    14. Akademik atama ve yükseltmelerde bilimsel araştırma ve yayınlara ilişkin yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunmak,

5.8. Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Olarak Değerlendirilemeyecek Haller:

Bir başkasının özgün üslup ve ifadesinin aynen kullanmamak şartıyla, anonim bilgilerin, bilim alanlarının temel bilgilerinin, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermelerin çalışmalarda kullanılması etik ihlal olarak değerlendirilemez.

6. Etik İhlallerinin Sonuçları

Etik ihlaller akademik kariyer üzerinde ciddi etkiler bırakır. Çalışmaların reddedilmesi, akademik itibar kaybı, lisans ve derecelerin geri alınması gibi yaptırımlarla karşılaşılabilir. Etik İhlallerin Sonuçları aşağıdaki gibi listelenebilir.

Akademik Sonuçlar

- Yayının geri çekilmesi
- Akademik unvanların iptali
- Araştırma fonlarının kesilmesi
- Akademik kariyerin sonlanması

Yasal Sonuçlar

- Telif hakkı ihlali davaları
- Tazminat yükümlülükleri
- Disiplin soruşturmaları
- İdari yaptırımlar

2543 Sayılı Yüksek Öğretim Kanunun 53. Maddesinde etik ihlal suçlarının yaptırımları düzenlenmiştir.

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf

Sonuç olarak; Akademik çalışmalar, bilimsel gelişimin ilerlemesi ve bilgi birikiminin paylaşılması açısından büyük bir önem taşır. Ancak bu çalışmalarda etik kurallara uymak, çalışmanın güvenilirliğini ve bilim dünyasına katkısını artırır.

Kaynaklar:

Shamoo, A. E., & Resnik, D. B. (2009). Responsible conduct of research. Oxford University Press.

Türkiye Bilimler Akademisi [TÜBA] (2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. Ankara: TÜBA Yayınları.

Wager, E., & Kleinert, S. (2011). Responsible research publication: international standards for authors. A position statement developed at the 2nd World Conference on Research Integrity, Singapore, July 22-24, 2010. Turkish Medical Students’ Association Journal, 1(1), 71-76.

YÖK (2014). Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış İlkeleri. Ankara: YÖK. https://www. ankara. edu. tr/wp-content/uploads/sites/6/2015/01/etik-davran% C4% B1% C5% 9F-ilkeleri. pdf Erişim Tarihi, 30, 10.2024.